Dwujęzyczne polsko-ukraińskie widowisko liryczno-muzyczne
(2020-2021)

Projekt DWUDZIESTY – Dwujęzyczne polsko-ukraińskie widowisko liryczno-muzyczne zajął wysokie, trzecie miejsce w XV edycji konkursu Narodowego Centrum Kultury (NCK) Polsko- Ukraińska Wymiany Młodzieży (PUWM). Jego realizację w planowanym terminie uniemożliwiły jednak ograniczenia wynikające z epidemii Covid-19. Projekt realizowany był więc w roku 2021 w ramach XVI edycji PUWM dotowanego przez NCK. Ponadto w lutym 2021 roku „Dwudziesty” otrzymał dofinansowanie z Urzędu Miasta Bydgoszczy w ramach Promocji i Współpracy Międzynarodowej Miasta Bydgoszczy 2021.

Celem przedsięwzięcia było wspólne przygotowanie przez młodzież narodowości ukraińskiej, krymskotatarskiej i polskiej a następnie wystawienie na scenie spektaklu pt. „Dwudziesty” w oparciu o twórczość wybranych dwudziestowiecznych poetów tworzących w epoce systemów totalitarnych w naszej części Europy. Treści utworów z założenia więc wpisane były w kontekst środkowoeuropejski i dotyczyły wolności jednostki. Powstały utwór zawiera również osobiste refleksje i przemyślenia nad dotychczasowym stylem życia oraz przyszłością pokolenia dzisiejszych nastolatków, urodzonych już w tym stuleciu.

Powstały spektakl utrzymany jest w konwencji widowiska poetyckiego i stanowi swoistą kompilację wierszy oraz własnych refleksji i przemyśleń uczestników projektu. Współtworzone przez młodzież widowisko jest więc w pewnym sensie również sceniczną próbą samookreślenia się najmłodszej generacji popularnie dziś nazywanej „Pokoleniem Z” w odniesieniu do poprzednich pokoleń. W procesie tworzenia utworu scenicznego przewidziany był aktywny udział młodzieży z obu krajów. Kluczowa była indywidualna interpretacja twórczości poetów XX wieku w kontekście współczesności i przez pryzmat nowych zagrożeń, które niosą czasy w których żyjemy, np. zmian w życiu społecznym, które zaszły w ciągu ostatniego roku, czy zagrożenia związanie z rozwojem nowoczesnych technologii i Internetu. Sam pomysł na skonfrontowanie historii ze współczesnością wypracowany został podczas dyskusji nad kształtem dzieła i znalazł wyraz w tytule powstałego utworu.

Tytuł widowiska „Dwudziesty” jest rezultatem zbieżności liczb. Z jednej strony mamy płaszczyznę historyczną, swoistą sceniczną prezentację XX wieku, który mocno utkwił w pamięci zbiorowej narodów Europy Środkowo-Wschodniej, pozostawiając ślad w kulturze, w poezji. Z drugiej strony, wyraźnie zarysowana jest warstwa współczesna poprzez nawiązanie do sytuacji powstałej w roku 2020, która sparaliżowała życie społeczne. „Dwudziesty” jest spektaklem współczesnym i stworzonym głównie przez młodzież.

Wartością utworu było ukazanie ponadczasowości poezji XX w. W literaturach naszych narodów możemy znaleźć obszerny materiał literacki na którym można zbudować przedstawienie, ukazujące poezję minionego stulecia we współczesnej scenicznej odsłonie. Ta sztuka udała się pomimo krótkiego, trzytygodniowego okresu realizacji projektu.

Praca nad spektaklem przebiegała pod okiem ukraińskiego aktora a zarazem trenera technik aktorskich, pana Artema Manuilova na co dzień grającego w Teatrze Powszechnym w Warszawie i prowadzącego szkolenia i warsztaty ze sztuki teatralnej. Warstwa dialogowa opiera się tutaj na bezpośrednich dyskusjach prowadzonych w czasie realizacji projektu. Rozmowy i dyskusje dotyczące problemów młodej generacji posłużyły do tworzenia współczesnych treści przedstawienia. W warstwie artystycznej natomiast wykorzystane były formy ekspresji bliskie młodemu pokoleniu np. hip-hop w wierszu Wasyla Stusa pt. „Na Wschód”. Ciekawostką jest, iż „przygody”, które spotkały młodzież podczas podróży do Polski oraz na samej granicy znalazły również odzwierciedlenie na scenie. Niezwykle ważnym w kontekście tematyki projektu był udział młodzieży krymskotatarskiej, która doświadczyła i pamięta aneksję Krymu, co również znalazło odzwierciedlenie na scenie.

Z uwagi na trzytygodniowy okres realizacji projektu w okresie roku szkolnego, projekt miał charakter dwuetapowy i rotacyjny, co zwiększyło liczbę uczestników projektu. W pierwszym etapie, zakładającym tworzenie scenariusza brały udział osoby z zainteresowaniami literackimi, drugi etap przewidywał udział osób z doświadczeniem scenicznym.

Złożoność projektu oraz wynikające z pandemii problemy z przekraczaniem granic sprawiły, iż całość przedsięwzięcia realizowana była w Województwie Podkarpackim w Wybrzeżu koło Dubiecka. Miejsce to ma też charakter symboliczny z racji swojego położenia na styku kultury polskiej i ukraińskiej, jak również w kontekście tematyki totalitaryzmów XX wieku. Miejscowość Wybrzeże leżące nad Sanem przed wojną nosiła nazwę Ruska Wieś i zamieszkana była przez ludność ukraińską przesiedloną przez władze PRL w wyniku akcji przesiedleńczych.

Jednym z założeń przedsięwzięć teatralnych realizowanych przez Stowarzyszenie Slavos jest dwujęzyczność. Doświadczenie realizowanych wcześniej dwujęzycznych projektów z udziałem młodzieży dowiodło, że taki format doskonale sprawdza się podczas realizacji projektu. Tym razem jednak projekt miał charakter wielojęzyczny, bowiem na scenie oprócz ukraińskiego i polskiego brzmiał język krymskotatarski, rosyjski i angielski.

Finał przedsięwzięcia w postaci spektaklu odbył się w Centrum Kulturalnym w Przemyślu, odbiorcami byli rówieśnicy uczestników projektu uczący się w przemyskich szkołach, w tym również uczniowie pochodzenia ukraińskiego z Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 2 im. Markiana Szaszkewicza.